σε συνεργασία με τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας
Επιμέλεια: Ηλίας Νικολακόπουλος
Μουσική επιμέλεια: Θανάσης Μήνας
Οργάνωση παραγωγής: Ιωάννα Βόγλη
Από την Κυριακή 20 Οκτωβρίου και κάθε Κυριακή 13:00 - 14:00 το μεσημέρι Στο Κόκκινο 105,5
Πως ξαναδιαβάζουμε το παρελθόν την εποχή της κρίσης; Πως επιστρέφουμε στα ορόσημα με τα οποία οι άνθρωποι σημάδεψαν την ιστορική διαδρομή τους, την ώρα που ένας ολόκληρος κόσμος αλλάζει;
Πως ξαναβλέπουμε τους μύθους και τις πραγματικότητες του χθες με βάση τις νέες βεβαιότητες του σήμερα;
Η Ιστορία στο Κόκκινο επιθυμεί να συνομιλήσει για το χθες με σύγχρονους επιστήμονες και νέες οπτικές. Εστιασμένη κατά κύριο λόγο στον ταραγμένο 20ό αιώνα, την εποχή των άκρων και με αφορμή σημαντικές ιστορικές επετείους επιχειρεί να αναδείξει μια σειρά από άξονες που διέτρεξαν την πρόσφατη ελληνική ιστορία: από το κίνημα στο Γουδί έως και τη Μεταπολίτευση, από τη σταφιδική κρίση των αρχών του αιώνα έως το επισιτιστικό πρόγραμμα του ΕΑΜ, από το δημοτικιστικό κίνημα στην καθιέρωση του μονοτονικού. Ο στόχος είναι να μιλήσουμε για το παρελθόν ξεφεύγοντας από στερεότυπες εικόνες και έτοιμα σχήματα, να επεξεργαστούμε το παρελθόν ώστε να κατανοήσουμε το σήμερα. Η διαδρομή αυτή θα γίνει με τη συνεργασία των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, τόσο στην επιλογή των θεματικών και των συνομιλητών, όσο και με τη χρήση των μοναδικών αρχειακών και έντυπων συλλογών τους για τον 20ό αιώνα.
29η εκπομπή
Κυριακή 2 Αυγούστου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Ο αστερισμός της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς στην πρώιμη Μεταπολίτευση
Συζητούν ο Χρήστος Τριανταφύλλου και ο Δημήτρης Γλύστρας
Ο ιστορικός Χρήστος Τριανταφύλλου συζητά με τον υποψήφιο διδάκτορα Ιστορίας στο ΕΚΠΑ, Δημήτρη Γλύστρα, για την ελληνική εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, με αφορμή το βιβλίο του: Η «άλλη» Αριστερά. Μεταπολίτευση και αμφισβήτηση, 1974-1981 (Θεμέλιο, 2020). Στην αυγή της Μεταπολίτευσης, η έντονη πολιτικοποίηση και η απελευθέρωση συνετέλεσαν στην εμφάνιση ενός αστερισμού παλαιότερων και νέων οργανώσεων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, οι οποίες ισορροπούσαν ανάμεσα στην κομμουνιστική κληρονομιά και στη διεκδίκηση νέων μορφών πολιτικοποίησης. Οι άνθρωποι αυτών των οργανώσεων «ανάσαιναν» πολιτική, προτάσσοντας είτε την ανανέωση των δύο μεγάλων κομμουνιστικών κομμάτων, είτε νεότερες, πιο ελευθεριακές προσεγγίσεις στο πλαίσιο της Αριστεράς. Στην καθημερινότητά τους, η πολιτική δραστηριότητα συνδεόταν αξεδιάλυτα με αναζητήσεις στο πεδίο του πολιτισμού και των προσωπικών σχέσεων, σε μια διαρκή επαναδιαμόρφωση της ατομικής και συλλογικής τους ταυτότητας. Η κάμψη της δραστηριότητάς των οργανώσεων γύρω στο 1978 αναδεικνύει μια νέα φάση της μεταπολιτευτικής δημόσιας ζωής, η οποία τελικά σφραγίστηκε από την εκλογική επικράτηση του ΠΑΣΟΚ το 1981. Η «άλλη» Αριστερά αποτελεί, τελικά, ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον σημείο από το οποίο μπορεί να μελετήσει κανείς τη Μεταπολίτευση, μια περίοδο που λοιδορείται όλο και περισσότερο, με αποτέλεσμα να χάνονται συχνά από τον δημόσιο διάλογο οι ευρύτατες μεταβολές και κατακτήσεις της.
28η εκπομπή
Κυριακή 26 Ιουλίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Παρεμβάσεις στο κέντρο της Αθήνας: επαναπροσδιορίζοντας τα δικαιώματα των πολιτών στον δημόσιο χώρο
Συζητούν ο Κωστής Χατζημιχάλης και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
O Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον Κωστή Χατζημιχάλη για τη σχέση δημοκρατίας και χώρου στην Ελλάδα του 21ου αιώνα. Τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης με σκοπό την αντιμετώπιση της πανδημίας, ο νόμος για τις διαδηλώσεις και ο Μεγάλος Περίπατος αναλύονται ως στοιχεία μιας ευρύτερης κρατικής πολιτικής με στόχο τον περιορισμό των δικαιωμάτων των πολιτών στον δημόσιο χώρο. Η μετατροπή του κέντρου της Αθήνας σε τουριστικό προορισμό, η απαξίωση προηγούμενων χρήσεών του, ο περιορισμός των διαδηλώσεων και η γκετοποίηση των Εξαρχείων αναδεικνύονται σε κόμβους αυτής της πολιτικής που επαναπροσδιορίζει τη σχέση δημοκρατίας και χώρου.
27η εκπομπή
Κυριακή 19 Ιουλίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Έλληνες φοιτητές και εργάτες στη Χαϊδελβέργη της δεκαετίας του 1970
Συζητούν ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης και ο Σταύρος Μουδόπουλος
O Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον Σταύρο Μουδόπουλο για τις ενώσεις των Ελλήνων στη Χαϊδελβέργη των δεκαετιών του 1960 και του 1970, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του "Ελληνικές ενώσεις στη Χαϊδελβέργη" (Νήσος, 2020). Ο φοιτητικός σύλλογος και η ελληνική κοινότητα Χαϊδελβέργης συγκροτήθηκαν από φοιτητές και οικονομικούς μετανάστες που βρέθηκαν στη Δυτική Γερμανία την περίοδο του «γερμανικού θαύματος». Η πολιτικοποίηση μέσα από τον αντιδικτατορικό αγώνα, η συμμετοχή στα συλλογικά σώματα, η σχέση φοιτητών και εργατών, η υποστήριξη από τμήματα της γερμανικής κοινωνίας αποτέλεσαν συστατικά στοιχεία μιας μοναδικής εμπειρίας δημοκρατικής οργάνωσης και διαχείρισης των προβλημάτων που γεννούσε η μετανάστευση σε μια ξένη χώρα.
26η εκπομπή
Κυριακή 12 Ιουλίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Τα παράσιτα στη λογοτεχνία, την ιστορία και τον κινηματογράφο
Συζητούν ο Κωστής Καρπόζηλος και ο Σωτήρης Παρασχάς
O Κωστής Καρπόζηλος συνομιλεί με τον Σωτήρη Παρασχά, επίκουρο καθηγητή γενικής και συγκριτικής γραμματολογίας, για τα παράσιτα. Κανείς δεν προσέχει αρχικά τα παράσιτα, αλλά αν κοιτάξουμε πιο προσεκτικά βρίσκονται παντού: στη λογοτεχνία, στον κινηματογράφο, στο δημόσιο λόγο. Από τον λόγο των αστών που παρουσιάζουν τους φτωχούς ως «παράσιτα» έως την εικονογραφία του σοσιαλιστικού κινήματος που παρουσιάζει τον καπιταλιστή να ρουφάει το αίμα του λαού, ξεδιπλώνεται η αναζήτηση του κοινωνικού «υγιούς» σώματος και η εμβέλεια των ιδεών του εκφυλισμού και της διαφθοράς.
Τα λογοτεχνικά έργα του 19ου αιώνα είναι κατάστικτα από «παράσιτα»: ζητιάνοι, ομοφυλόφιλοι, ανεπρόκοποι, αλκοολικοί και εισοδηματίες φωτίζουν τη σχέση βιολογίας και ιδεολογίας, την πίστη στα κληροδοτημένα χαρακτηριστικά, την ανησυχία για την επίδραση των φθοροποιών επιδράσεων. Ο Δράκουλας, το Alien ή η πρόσφατη κορεατική ταινία Παράσιτα συνιστούν όψεις μιας συζήτησης που εν τέλει ανάγεται στο φόβο απέναντι σε αυτό που είναι ταυτόχρονα αόρατο και ορατό, που βρίσκεται εντός και εκτός, που με την εμφάνισή του διασαλεύει τις υπάρχουσες ισορροπίες και απειλεί τον κόσμο των τακτοποιημένων κοινωνικών σχέσεων.
25η εκπομπή
Κυριακή 5 Ιουλίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Η ελληνική μειονότητα της Αλβανίας: από αλύτρωτοι αδελφοί, μετανάστες στην μητέρα πατρίδα
Συζητούν ο Κωστής Καρπόζηλος και ο Λάμπρος Μπαλτσιώτης
Ο Κωστής Καρπόζηλος συνομιλεί με τον ιστορικό Λάμπρο Μπαλτσιώτη με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου του «Έλληνες και εν δυνάμει Έλληνες: η μειονότητα της Αλβανίας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο» (Ισνάφι, 2020).
Εκκινώντας από τις ιστορικές καταβολές του μειονοτικού ζητήματος στα Βαλκάνια η συζήτηση εστιάζει στις κοινωνικές και πολιτικές πραγματικότητες της ελληνικής μειονότητας της Αλβανίας κατά τον 20ο αιώνα. Στο έδαφος αυτό φωτίζει τη μειονοτική καθημερινότητα στα χρόνια του Ενβέρ Χότζα, παρακολουθεί τις διαφορετικές εννοιολογήσεις της εθνικής συνείδησης στις δύο πλευρές των συνόρων και συζητά το πώς διαμορφώθηκε η ελληνική εξωτερική πολιτική του «μειονοτικού». Πιο συγκεκριμένα, εξετάζεται ο διάλογος ανάμεσα στις αλυτρωτικές πολιτικές, την εργαλειακή χρήση της μειονότητας και την πρακτική του ειδικού καθεστώτος για τους «ομογενείς» και ο τρόπος που αυτός καθόρισε ένα πλέγμα αντιλήψεων και προσλήψεων για τους Έλληνες και εν δυνάμει Έλληνες της Αλβανίας.
24η εκπομπή
Κυριακή 28 Ιουνίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Δικτατορία και Ανώτατη Εκπαίδευση: Η περίπτωση του Ιωάννη Μεταξά
Συζητούν ο Χρήστος Τριανταφύλλου και ο Βασίλης Γκόνης
Ο ιστορικός Χρήστος Τριανταφύλλου συζητά με τον υποψήφιο διδάκτορα Ιστορίας Βασίλη Γκόνη για τη δικτατορία του Μεταξά και για τις σχέσεις της με την Ανώτατη Εκπαίδευση. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ήταν ένα αυταρχικό, δικτατορικό καθεστώς που συνδύασε στοιχεία από εγχώρια και ξένα πολιτικά ρεύματα και ιδεολογίες, όπως ο εθνικισμός, ο συντηρητισμός κι ο φασισμός. Ακραίες συντηρητικές απόψεις, φιλελεύθερες θέσεις, φασιστικές επιρροές ήταν τα συστατικά στοιχεία των αλλεπάλληλων νομοθετημάτων και διαταγμάτων, υπό την υψηλή εποπτεία του Βασιλιά. Στόχος του Μεταξά ήταν να ελέγξει απόλυτα τα Πανεπιστήμια της χώρας και να επιβάλει την προσωπική του πολιτική στο χώρο της Παιδείας, με απώτερο σκοπό την επικράτηση των αριστοκρατικών του επιδιώξεων. Με τον τρόπο αυτό μετουσίωσε σε επίσημη κυβερνητική πολιτική τις προσωπικές γλωσσικές και εκπαιδευτικές απόψεις του και τους ευρύτερους προσανατολισμούς του και ανέδειξε στο προσκήνιο τη δημοτική, ερχόμενος σε σύγκρουση με το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
23η εκπομπή
Κυριακή 21 Ιουνίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Προσφυγικό: ένα φαινόμενο με παρελθόν, παρόν και μέλλον
Συζητούν ο Δημήτρης Χριστόπουλος και ο Ηλίας Νικολακόπουλος
Ο Ηλίας Νικολακόπουλος συνομιλεί με το Δημήτρη Χριστόπουλο με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου του Αν το προσφυγικό ήταν πρόβλημα, θα είχε λύση (Πόλις, 2020) που παρακολουθεί την ιστορική διαδρομή και τις παροντικές διαστάσεις των πληθυσμιακών μετακινήσεων.
Υπάρχει "προσφυγικό πρόβλημα" ή πρέπει να σκεφτούμε διαφορετικά επιμένοντας στην μακρά διάρκεια του φαινομένου της μετακίνησης των ανθρώπων στο χώρο; Εκκινώντας από τις ιστορικές καταβολές της συνθήκης της Γενεύης και της ανάδειξης του "πρόσφυγα" σε πολιτικού υποκειμένου η συζήτηση εστιάζει στη σύγχρονη πραγματικότητα, τη συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας, και τις πολιτικές διαχείρισης του ελληνικού κράτους. Στο πλαίσιο αυτό, η συζήτηση αναδεικνύει τις πραγματικές διαστάσεις της παροντικής κατάστασης, φωτίζει τη δυναμική της ενσωμάτωσης και υπογραμμίζει ότι κάθε εξέλιξη προς το καλύτερο στηρίζεται στην επίγνωση του φαινομένου μακριά από δαιμονοποιήσεις και εξιδανικεύσεις. Γιατί η Ελλάδα ήταν, είναι και θα είναι μια χώρα σε κίνηση με πληθυσμούς που φεύγουν και έρχονται, ένα σταυροδρόμι, ένα παράδειγμα για το πώς τα πράγματα αλλάζουν μέσα από τις επιθυμίες, τις περιπέτειες και τις αναζητήσεις των ανθρώπων που ψάχνουν ένα καλύτερο αύριο στο χώρο και στο χρόνο.
22η εκπομπή
Κυριακή 14 Ιουνίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Υγειονομικές κρίσεις και κρατική οργάνωση στον ελληνικό 20ό αιώνα
Συζητούν ο Νίκος Μανιός και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συνομιλεί με τον Νίκο Μανιό για το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ), την προϊστορία, το παρόν και τις προοπτικές του.
Εκκινώντας από τη βενιζελική περίοδο, συζητούν για τις υγειονομικές κρίσεις στον ελληνικό 20ό αιώνα, το μεταπολιτευτικό αίτημα για ένα κρατικό σύστημα υγείας, τις νομοθετικές παρεμβάσεις του ΠΑΣΟΚ, τις επιπτώσεις των μνημονίων και τα νέα δεδομένα και αιτούμενα που δημιουργεί η πρόσφατη πανδημία.
21η εκπομπή
Κυριακή 7 Ιουνίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Η ιδεολογία στη βιολογία
Συζητούν ο Πουλίκος Πουλικάκος και ο Κωστής Καρπόζηλος
Ο Κωστής Καρπόζηλος συνομιλεί με τον Πουλίκο Πουλικάκο (βιολόγο και αναπληρωτή καθηγητή Ογκολογικών Επιστημών στην Ιατρική Σχολή Μάουντ Σάιναι της Νέας Υόρκης) για τις ιδεολογικές προεκτάσεις της βιολογίας. Με αφετηρία την εκρηκτική κοινωνική κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες εξερευνούν τη βιολογική διάσταση του ρατσισμού, τις ιδεολογικές προεκτάσεις της βιολογίας και τις πολιτικές διαχείρισης της πανδημίας του κορονοϊού. Βρίσκονται όλες οι απαντήσεις στη βιολογία; Υπάρχει κάτι στο dna των ανθρώπων που εξηγεί την παχυσαρκία, τη νυμφομανία και την εγκληματικότητα; Και αν όχι, πώς περάσαμε από τα πειράματα του Λυσένκο στη Σοβιετική Ένωση στους σύγχρονους Λυσένκο του βιολογικού ντετερμινισμού;
20ή εκπομπή
Κυριακή 24 Μαΐου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Ιστορίες των μεταδοτικών ασθενειών στις δυτικές κοινωνίες: η φυματίωση
Συζητούν ο Γιάννης Στογιαννίδης και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Με αφορμή την πρόσφατη πανδημία, ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον ιστορικό Γιάννη Στογιαννίδη για την ιστορία της φυματίωσης και την αντιμετώπιση των μεταδοτικών νόσων από τις δυτικές κοινωνίες. Ο λευκός θάνατος, οι φυματικοί ποιητές και καλλιτέχνες, οι κρατικές και ιδιωτικές πρωτοβουλίες, τα πρώτα σανατόρια στις Άλπεις, το νοσοκομείο «Σωτηρία», οι ταξικοί διαχωρισμοί αποτελούν σημεία της συζήτησης για μια ασθένεια που προκάλεσε και προκαλεί εκατομμύρια θανάτους, αλλά παράλληλα τροφοδότησε το συλλογικό φαντασιακό με πολλαπλές αναπαραστάσεις και καλλιτεχνικά έργα.
19η εκπομπή
Κυριακή 15 Μαρτίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Έλληνες και Ευρώπη στον 19ο αιώνα: προσδοκίες και διαψεύσεις
Συζητούν η Λίνα Λούβη και ο Κωστής Καρπόζηλος
Ο Κωστής Καρπόζηλος συνομιλεί με τη Λίνα Λούβη, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου της «Η Ευρώπη των Ελλήνων: πρότυπο, απειλή, προστάτις 1833-1857» (Αλεξάνδρεια, 2020) που παρακολουθεί τη δυναμική και πολυεπίπεδη σχέση των Ελλήνων με την Ευρώπη τον 19ο αιώνα. Τι εκπροσωπούσε η Ευρώπη -και ποιά ακριβώς Ευρώπη- στο μυαλό, στην ψυχή και στους οραματισμούς της ελληνικής κοινωνίας; Eκκινώντας από την άφιξη του Όθωνα και απολήγοντας στον Κριμαϊκό Πόλεμο παρακολουθούμε τη μεταβολή των αντιλήψεων και των προσλήψεων, την ιστορική διακύμανση ανάμεσα στις μεγάλες προσδοκίες και στις επώδυνες διαψεύσεις, τη διαμόρφωση ενός διανοητικού και πολιτικού κλίματος στο οποίο η Ευρώπη κατείχε δεσπόζουσα θέση. Μέσα από αυτή τη διαδρομή φωτίζονται οι πολλαπλές Ευρώπες των Ελλήνων: συνταγματικό πρότυπο, θρησκευτική απειλή, προστάτης και τιμωρός των φιλόδοξων ονείρων για την ελληνική εθνική ολοκλήρωση με τη μορφή της Μεγάλης Ιδέας.
18η εκπομπή
Κυριακή 8 Μαρτίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Φύλο και ιστορία: οι γυναίκες στη «μακρά» δεκαετία του 1940
Συζητούν η Τασούλα Βερβενιώτη και ο Χρήστος Τριανταφύλλου
Ο ιστορικός Χρήστος Τριανταφύλλου συζητά με την ιστορικό Τασούλα Βερβενιώτη για τις πολλαπλές θέσεις των γυναικών στον ελληνικό 20ό αιώνα, με έμφαση στη δεκαετία του 1940. Χωρίς να αποτελούν ποτέ μια ενιαία κατηγορία, οι γυναίκες δραστηριοποιήθηκαν ανάλογα με την γεωγραφική, την ταξική και την πολιτική τους τοποθέτηση. Πολλές γυναίκες διεκδίκησαν από νωρίς την ισότητά τους μέσα από οργανώσεις αλλά και μέσα από τους κώδικες των τοπικών κοινωνιών, ενώ ο υποστηρικτικός τους ρόλος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο μετατράπηκε γρήγορα σε ισότιμη θέση μέσα από τη συμμετοχή τους στο ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, την «Κυβέρνηση του Βουνού», και, σε ακόμη μαζικότερο επίπεδο αν και συχνά εξαναγκαστικά, στον ΔΣΕ.
Από την άλλη πλευρά, η εθνικοφροσύνη ασχολήθηκε με το «γυναικείο ζήτημα» μέσα από τις ενέργειες της Φρειδερίκης και μέσα από τις διεργασίες για την παροχή δικαιώματος ψήφου και εκλογής. Μέσα από προσωπικές αναζητήσεις και νεότερες προσεγγίσεις, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει εκείνη της Τασούλας Βερβενιώτη, αναδύθηκε και στην Ελλάδα η προφορική ιστορία και η ιστορία του φύλου, σε ευθεία αντίθεση με την παραδοσιακή, πατριαρχική σύλληψη της ιστορίας. Έτσι, ο στίχος από τον ύμνο της αριστερής οργάνωσης «Λεύτερη Νέα», όπου οι γυναίκες καλούνται να λυτρωθούν από την «τριπλή σκλαβιά κατακτητή, προϊσταμένου και άντρα» μοιάζει σήμερα σαν πρόδρομος της διαθεματικότητας και μας καλεί να σκεφτούμε για ακόμη μια φορά την ιστορία διαφορετικά και συμπεριληπτικά.
17η εκπομπή
Κυριακή 1η Μαρτίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Όταν η ποίηση συναντά την ιστορία
Συζητούν ο Κυριάκος Συφιλτζόγλου και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον λογοτέχνη και φωτογράφο Κυριάκο Συφιλτζόγλου για τον τρόπο που η λογοτεχνία μπορεί να προσεγγίσει ένα τραυματικό και δύσκολο παρελθόν. Οι σχολές της Βασίλισσας Φρειδερίκης, οι σλαβόφωνοι πληθυσμοί, οι τουρκόφωνοι πρόσφυγες του ΄22, οι κοινότητες των Ποντίων, οι Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία, η πρώτη δεκαετία του ΠΑΣΟΚ συγκροτούν τον προνομιακό τόπο μιας ποίησης που έρχεται να μιλήσει με τη σημερινή προσφυγική και οικονομική κρίση στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας.
16η εκπομπή
Κυριακή 23 Φεβρουαρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Οι "καταραμένοι" των σίξτις
Συζητούν ο Κώστας Κατσάπης και η Αγγελική Χριστοδούλου
Η Αγγελική Χριστοδούλου συνομιλεί με τον Κώστα Κατσάπη με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Οι καταραμένοι, σπαράγματα κοινωνικής ιστορίας, αντίδοτο στη νοσταλγία του εξήντα (εκδόσεις Οκτώ, 2019). Σε αυτό ο συγγραφέας επιχειρεί, με ένα τολμηρό μακροβούτι, να καταδυθεί σε σκοτεινές και ανέγγιχτες όψεις της νεοελληνικής κοινωνίας, στους καταραμένους της, προσπαθώντας παράλληλα να κάνει μια διαφορετική ανάγνωση σε μια μεταβατική δεκαετία, αυτή του ΄60, η οποία έχει εκλάβει εξιδανικευμένες διαστάσεις. Το βιβλίο ερευνά μια οδυνηρή καθημερινότητα με αυτόχειρες, μικροαπατεώνες, εγκλήματα τιμής, ερωτικά πάθη, με υποθέσεις ασέλγειας και παιδεραστίας ακόμα και με τα πάθη και τις ακρότητες που γεννούν οι πολιτικές αντιπαραθέσεις, προσπαθώντας παράλληλα να αποκαταστήσει την πλημμυρίδα νοσταλγίας για το εξήντα που έχει κατακλύσει τα τελευταία χρόνια τον δημόσιο λόγο και το διαδίκτυο.
15η εκπομπή
Κυριακή 16 Φεβρουαρίου, 13.00 – 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Πολιτική γελοιογραφία και ιστορία
Συζητούν ο Χρήστος Τριανταφύλλου και ο Γιάννης Αντωνόπουλος
Ο δημιουργός κόμικς και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στην ιστορία Γιάννης Αντωνόπουλος (John Antono) συνομιλεί με τον ιστορικό Χρήστο Τριανταφύλλου για τη σχέση της γελοιογραφίας με την ιστορία. Έχοντας εμφανιστεί ταυτόχρονα με την ανάδυση της νεοτερικής δημόσιας σφαίρας κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, η πολιτική γελοιογραφία αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι της πορείας προς τη μαζική δημοκρατία και λειτούργησε ως πλατφόρμα διαρκούς κριτικής προς την εξουσία. Στην Ελλάδα, η πολιτική γελοιογραφία είχε και εξακολουθεί να έχει πλούσια παρουσία: ήδη από τον 19ο αιώνα εμφανίστηκαν σατιρικά έντυπα, ενώ ειδικά στον 20ό η γελοιογραφία ήταν οργανικό τμήμα των εντύπων ευρείας απεύθυνσης, πάντα σε στενή σύνδεση με τα εγχώρια και διεθνή πολιτικοκοινωνικά τεκταινόμενα. Έτσι, ο πολιτικός γελοιογράφος λειτουργούσε και λειτουργεί στο μεταίχμιο των εικαστικών τεχνών και της δημοσιογραφίας, ως ένας ιδιότυπος χρονικογράφος και σχολιαστής, αποκαλύπτοντάς μας, έτσι, πολύτιμα στοιχεία για το πνεύμα μιας εποχής –στοιχεία που εύκολα διαφεύγουν από άλλα είδη πηγών.
14η εκπομπή
Κυριακή 9 Φεβρουαρίου, 13.00 – 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Η γενεαλογία της «γενιάς»: οι διαδρομές μιας έννοιας
Συζητούν ο Ευγένιος Ματθιόπουλος και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον Ευγένιο Ματθιόπουλο, καθηγητή της Ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, για τις διαδρομές της έννοιας της γενιάς στην ιστορία, στην ιστορία της τέχνης και της λογοτεχνίας.
Διατρέχοντας ένα εκτεταμένο διάστημα, από το τέλος του 18ου στο σήμερα, συζητούν για τον γαλλικό διαφωτισμό, τον εθνικισμό και τον ιστορισμό, τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την πάλη των τάξεων, τη Γενιά του ’30, τις ναζιστικές και φυλετικές θεωρίες, τις επιπτώσεις του Ολοκαυτώματος, όλα όσα συνδέθηκαν με τις διαφορετικές εννοιοδοτήσεις της γενιάς στη μετακίνησή της από τη βιολογία στην κοινωνιολογία. Αναφέρονται ακόμη στο έργο σημαντικών στοχαστών, από τον Βολταίρο και τον Καντ στον Φουκώ, σκιαγραφώντας την περίπλοκη διαδρομή μιας έννοιας που αποτέλεσε για πολλά χρόνια το κατεξοχήν ερμηνευτικό εργαλείο για τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες.
13η εκπομπή
Κυριακή 2 Φεβρουαρίου, 13.00 – 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Ψυχική Ασθένεια στον Αρχαίο Κόσμο
Συζητούν ο Γιώργος Καζαντζίδης και ο Κωστής Καρπόζηλος
Μπορούμε να μιλήσουμε για ψυχικές ασθένειες στην αρχαιότητα; Ο Κωστής Καρπόζηλος συνομιλεί με τον Γιώργο Καζαντζίδη (επίκουρο Καθηγητή κλασικών σπουδών, Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών) για τα ιατρικά κείμενα του αρχαίου κόσμου και τον τρόπο που προσεγγίζουν τις ασθένειες της ψυχής. Η θεωρία των τεσσάρων χυμών, η μανία και η μελαγχολία, τα ιπποκρατικά κείμενα και τα Ασκληπιεία διαπλέκονται με τον ανατρεπτικό ρόλο του ψυχικά ασθενούς στην κωμωδία και την ιστορία του Νικάνορα που όταν άκουγε μελωδίες το βράδυ ένιωθε αναστάτωση. Μία συζήτηση για το στίγμα, τον ανορθολογισμό του ορθολογισμού και το διάλογο ανάμεσα στην αντίληψη των κοινωνιών μέσα στο χρόνο για το τι συνιστά ψυχική ασθένεια.
12η εκπομπή
Κυριακή 26 Ιανουαρίου, 13.00 – 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Μπάμπης Δρακόπουλος: ένας ανθρώπινος κομμουνιστής
Συζητούν η Σόνια Τσιτήλου και ο Ηλίας Νικολακόπουλος
Ο Ηλίας Νικολακόπουλος συνομιλεί με την Σόνια Τσιτήλου για τη ζωή και το έργο του Μπάμπη Δρακόπουλου (1917-1991). Η συναρπαστική διαδρομή του Μπάμπη Δρακόπουλου φωτίζει τον σύντομο 20ο αιώνα και τις μεγάλες περιπέτειες του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Από την κομμουνιστική νεολαία του μεσοπολέμου και τις εμπειρίες της εξορίας στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας, στην ίδρυση της ΕΠΟΝ το 1943 και μετά την Απελευθέρωση, μέλος του ΚΚΕ και του παράνομου μηχανισμού του μέχρι τη σύλληψή του το 1949. Μετά την αποφυλάκισή του το 1960, ο Δρακόπουλος αναδείχθηκε σε πρωταγωνιστική μορφή της μετεμφυλιακής Αριστεράς, γραμματέας του Γραφείου Εσωτερικού, συμμετείχε ενεργά στη συγκρότηση της ανανεωτικής της πτέρυγας. Γραμματέας, μετά την πτώση της δικτατορίας, του ΚΚΕ (εσ.) θα αποχωρήσει εθελοντικά το 1982 από την ηγεσία του κόμματος, παραμένοντας ενεργός πολιτικά, μέχρι τον θάνατό του το 1991. Η βαθιά ανθρώπινη οπτική του, η διαρκής θεωρητική αναζήτηση και η συνεπής κομματική του δράση υπενθυμίζει έναν τύπο πολιτικής δράσης που συνδύαζε την προσήλωση σε αρχές με τον προγραμματικό διάλογο και τη μορφωτική εργασία.
11η εκπομπή
Κυριακή 19 Ιανουαρίου, 13.00 – 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Ο ελληνικός 20ός αιώνας
Συζητούν ο Αντώνης Λιάκος και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου της Αθήνας Αντώνη Λιάκο για την ιστορία του «μακρού» 20ού αιώνα, από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων έως τα προεόρτια της οικονομικής κρίσης, το 2010.
Το DDT, η ελονοσία, οι μετακινήσεις των πληθυσμών, η κατοχή και ο εμφύλιος, η Ελλάδα και η Ευρώπη, το κράτος και η απουσία του αποτελούν στιγμές μιας συζήτησης που επιδιώκει να περιηγηθεί στη μελέτη ενός αιώνα εν κινήσει, ενός αιώνα μέσα στον οποίον η ελληνική κοινωνία έζησε μια σειρά από μείζονες αλλαγές που επανακαθόρισαν την ταυτότητά της.
10η εκπομπή
Κυριακή 12 Ιανουαρίου, 13.00 – 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
ΜυθΙστορικά: ζωγραφική και ιστορία
Συζητούν ο Αλέκος Λεβίδης και ο Κωστής Καρπόζηλος
Ο Κωστής Καρπόζηλος συζητά με τον ζωγράφο Αλέκο Λεβίδη με αφορμή την έκθεση ΜυθΙστορικά (Πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Μουσείο Μπενάκη, 15.1.2020-16.3.2020). Τα «ΜυθΙστορικά» του Αλέκου Λεβίδη είναι μια σειρά εικοσιτεσσάρων έργων που ζωγραφίστηκαν στη διάρκεια τεσσάρων δεκαετιών (1980-2019) και φέρουν έντονα το αυτοβιογραφικό στοιχείο. Το προσωπικό βίωμα πλέκεται με κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα που διαμόρφωσαν τη ζωή του ζωγράφου, ενώ το «μέσα» συνδέεται με το «έξω», το «μικρό» με το «μεγάλο» και ο μύθος με την «πραγματικότητα». Εκκινώντας από την αφετηρία αυτή η συζήτηση εκτείνεται στη σχέση του Αλέκου Λεβίδη με το ιστορικό παρελθόν, τη συμμετοχή του στο αντιδικτατορικό κίνημα και τις αναζητήσεις του στο χώρο και στο χρόνο που συνδέουν διαφορετικούς τόπους και χρονικά επίπεδα. Μπορούμε να μιλήσουμε με λόγια για τη ζωγραφική;
9η εκπομπή
Κυριακή 15 Δεκεμβρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
1989: λίγο πριν, λίγο μετά
Συζητούν η Πόπη Πολέμη, η Κατερίνα Λαμπρινού και ο Μάνος Αυγερίδης
Η Πόπη Πολέμη, η Κατερίνα Λαμπρινού και ο Μάνος Αυγερίδης, μέλη και οι τρεις της συντακτικής ομάδας του περ. Αρχειοτάξιο, συζητούν ως «μη ειδικοί» για το 1989, έτος ορόσημο για την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και το τέλος του διπολικού ψυχροπολεμικού κόσμου, όπως είχε διαμορφωθεί από την επαύριον της λήξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πόσο διήρκησαν οι ελπίδες που γέννησε η επιτυχής αντίδραση απέναντι σε άλλοτε παντοδύναμα αυταρχικά καθεστώτα, σε τι συνίσταντο και τι τις διαδέχθηκε; Πώς μπορούμε να ξανασκεφτούμε την τομή του 1989, τρεις δεκαετίες μετά; Τι σήμαινε το τέλος του «σύντομου 20ού αιώνα» για τα εθνικά, πολιτικά και κοινωνικά υποκείμενα της ευρωπαϊκής ιστορίας; Αφορμή για αυτήν τη συζήτηση αποτελεί το αφιέρωμα του νέου τεύχους του περιοδικού που κυκλοφορεί σε λίγες μέρες σε συνεργασία, όπως πάντα, με τις εκδόσεις Θεμέλιο.
8η εκπομπή
Κυριακή 8 Δεκεμβρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια; H ιστορία του δουλεμπορίου στη Βόρεια Αμερική
Συζητούν ο Δημήτρης Αναστασιάδης και ο Θανάσης Γάλλος
Με αφορμή την επέτειο των 400 χρόνων από την άφιξη του πρώτου δουλεμπορικού με μαύρους σκλάβους στη Βιρτζίνια το 1619, ο Θανάσης Γάλλος συνομιλεί με τον Δημήτρη Αναστασιάδη, ιστορικό και υποψήφιο διδάκτορα στο ΕΚΠΑ για την ιστορική έναρξη του δουλεμπορίου, την εξέλιξη, την κανονικοποίηση του και τη νομική του κατοχύρωση. Συζητούν για το ρόλο που έπαιξε η Αμερικανική Επανάσταση και ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος στην επίσημη κατάργηση του δουλεμπορίου αλλά στην ανεπίσημη διατήρηση του μέχρι τη δεκαετία του 1960 και το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων, αλλά και τη ρατσιστική αντίληψη που είναι ολοζώντανη στις ΗΠΑ μέχρι σήμερα.
7η εκπομπή
Κυριακή 1η Δεκεμβρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Χιλή: μια χώρα σε εξέγερση
Συζητούν η Ευγενία Παλιεράκη και ο Κωστής Καρπόζηλος
Ο Κωστής Καρπόζηλος συνομιλεί με την Ευγενία Παλιεράκη, ιστορικό της Λατινικής Αμερικής που πρόσφατα επέστρεψε από το Σαντιάγο, για τη σύγχρονη ιστορία της Χιλής. Εκκινώντας από τη μετάβαση από τη δικτατορία του Πινοσέτ στη Δημοκρατία παρακολουθούν την αντοχή του πολιτικού και κοινωνικού αυταρχισμού, τις περιπέτειες της Αριστεράς και τις σύγχρονες κοινωνικές αντιστάσεις. Η πρόσφατη εξέγερση στη Χιλή αναδεικνύει τις αντιθέσεις, πολιτικές και κοινωνικές, στα χρόνια της Δημοκρατίας, υπογραμμίζει το απρόβλεπτο των ριζοσπαστικών τομών, φωτίζει τη δυναμική εκδίπλωση των λαϊκών κινητοποιήσεων και τις κατασταλτικές πρακτικές του κράτους και των μηχανισμών του. Ποιά θα είναι η επόμενη μέρα για τη Χιλή;
6η εκπομπή
Κυριακή 24 Νοεμβρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Όχι δεν είμαι εχθρός του λαού: ένας Έλληνας κομμουνιστής στη Σοβιετική Ένωση
Συζητούν ο Μάριος Μαρκοβίτης και ο Κωστής Καρπόζηλος
Ο Κωστής Καρπόζηλος συνομιλεί με τον Μάριο Μαρκοβίτη με αφορμή την δεύτερη έκδοση του βιβλίου του «Όχι δεν είμαι εχθρός του λαού» (Επίκεντρο, 2019) που παρακολουθεί τη συναρπαστική διαδρομή του κομμουνιστή και επαναστάτη Μάρκου Μαρκοβίτη. Μια διαδρομή από την Οθωμανική Νάουσα στις τάξεις της κομμουνιστικής νεολαίας της δεκαετίας του 1920, τον Πειθαρχικό Ουλαμό Καλπακίου, τις φυλακές Αβέρωφ και στο τέλος της Σοβιετικής Ένωσης. Παρακολουθώντας την πορεία του Μάρκου Μαρκοβίτη αναδεικνύεται το εκρηκτικό φορτίο της πολιτικής στράτευσης του μεσοπολέμου και η ταλάντευση ανάμεσα στις μεγάλες επαναστατικές προσδοκίες και τις συντριπτικές διαψεύσεις των χρόνων του Μεγάλου Τρόμου στη Σοβιετική Ένωση.
5η εκπομπή
Κυριακή 17 Νοεμβρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Το διπλό ταξίδι: ο αντιδικτατορικός αγώνας στη Δυτική Γερμανία
Συζητούν ο Λευτέρης Ξάνθος, η Ζίγκριντ Ξάνθου και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον Λευτέρη Ξάνθο και τη Ζίγκριντ Ξάνθου για το αντιδικτατορικό κίνημα, τους Έλληνες μετανάστες και το κίνημα συμπαράστασης στον ελληνικό λαό στη Δυτική Γερμανία τη δεκαετία του 1960. Αφηγούμενοι τις προσωπικές τους εμπειρίες, συνδεδεμένες με το προσωπικό ταξίδι του καθενός, περιγράφουν την αντιδικτατορική τους δράση μέσα στο κλίμα του Μάη του ’68, των νεανικών κινημάτων και της προσπάθειας της Δυτικής Γερμανίας να αντιμετωπίσει το ναζιστικό παρελθόν της.
4η εκπομπή
Κυριακή 10 Νοεμβρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
«Επικίνδυνοι πολίτες» σε τόπους εξορίας
Συζητούν η Νένη Πανουργιά και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Στην ιστορική διαδρομή του 20ού αιώνα το ελληνικό κράτος διαμόρφωσε ένα ευρύ πλέγμα παρακολούθησης και καταστολής όσων θεωρούσε «επικίνδυνους πολίτες».
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης και η αναπληρώτρια καθηγήτρια ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης Νένη Πανουργιά συζητούν γύρω από τις πρακτικές πολιτικών διακρίσεων, τους τόπους εξορίας και την ανάδυση του κομμουνιστή ως του κατεξοχήν «επικίνδυνου πολίτη». Εστιάζοντας στην περίπτωση της Λέρου, αναδεικνύονται τα επάλληλα στρώματα αποκλεισμού και εκτοπισμού που σφράγισαν ανεξίτηλα τη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
3η εκπομπή
Κυριακή 3 Νοεμβρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Κουρδικό ζήτημα: από το τέλος των Αυτοκρατοριών στην αναζήτηση του σύγχρονου κράτους
Συζητούν ο Σωτήρης Ρούσσος και ο Κωστής Καρπόζηλος
Η στρατιωτική εισβολή της Τουρκίας στη Συρία έφερε, για μια ακόμα φορά, το κουρδικό ζήτημα στο προσκήνιο της διεθνούς πολιτικής και διπλωματικής συζήτησης. Σε αυτήν, συχνά διαφεύγει η ιστορική διάσταση του κουρδικού αιτήματος για ανεξαρτησία και οι διαδρομές της συγκρότησης της ίδιας της ιδέας του κουρδικού έθνους.
Ο Κωστής Καρπόζηλος και ο Σωτήρης Ρούσσος, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, συζητούν γύρω από τις τεκτονικές μεταβολές του τέλους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τις εξεγέρσεις των κουρδικών πληθυσμών στη νεαρή Δημοκρατία της Τουρκίας και τη σύνθετη διαδρομή των ιδεών της κουρδικής ανεξαρτησίας ανάμεσα στο Ιράν, στο Ιράκ, στη Συρία και στην Τουρκία. Μέσα σε αυτήν, αναδεικνύεται το μεγάλο ερώτημα των χαράξεων του μεταπολεμικού κόσμου, υβριδικές μορφές πολιτικής συγκρότησης του κουρδικού έθνους, και η δυναμική της ιδέας της εθνικής ανεξαρτησίας.
2η εκπομπή
Κυριακή 27 Οκτωβρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
Έλληνες στο Γ΄ Ράιχ
Συζητούν ο Ιάσονας Χανδρινός και ο Ηλίας Νικολακόπουλος
Ο Ηλίας Νικολακόπουλος και ο ιστορικός Ιάσονας Χανδρινός συζητούν για τους Έλληνες που βρέθηκαν με διαφορετικούς δρόμους και προορισμούς στην Γερμανία του Τρίτου Ράιχ. Οι εκτοπισμένοι κρατούμενοι που στάλθηκαν για καταναγκαστική εργασία και οι οικονομικοί μετανάστες, ιδίως από τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης, αναδεικνύουν τη συστηματική πολιτική των γερμανικών αρχών και τα νήματα που συνδέουν τις τραυματικές εμπειρίες της Κατοχής με τις παραγωγικές ανάγκες της γερμανικής πολεμικής οικονομίας.
Η ξεχωριστή ιστορία των χιλιάδων Ελληνοεβραίων που στάλθηκαν στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς υπογραμμίζει τις φυλετικές διαστάσεις της οργανωμένης μετακίνησης πολιτών προς το Γερμανικό Ράιχ. Τέλος, οι επώνυμες περιπτώσεις –όπως αυτή του Νίκου Ζαχαριάδη που στάλθηκε στο Νταχάου τον Μάιο του 1941 ως ο πρώτος εκτοπισμένος- καθώς και του Αβραάμ Μπεναρόγια στα τέλη του 1942, φωτίζουν μία σχετικά άγνωστη πτυχή της ιστορίας του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος.
1η εκπομπή
Κυριακή 20 Οκτωβρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5
ΚΕΘΕΑ: η ιστορία ενός θεσμού
Συζητούν ο Γεράσιμος Νοταράς και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον Γεράσιμο Νοταρά, επικεφαλής του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας και μέλος για πολλά χρόνια του Διοικητικού Συμβουλίου του ΚΕΘΕΑ, για την ιστορία του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ). Μια συζήτηση για τα προγράμματα απεξάρτησης, τις κοινότητες, τους εθελοντές και γενικότερα τη συμβολή του Κέντρου στην επανένταξη εξαρτημένων ατόμων.
Η ιστορική αυτή αναδρομή διαπλέκεται με το παρόν και το μέλλον του θεσμού και ειδικότερα με την υπεράσπιση του θεραπευτικού μοντέλου και της αυτοδιοίκησής του.
